W Międzynarodowy Dzień Pielęgniarki DaVita Polska, druga co do wielkości niepubliczna sieć ośrodków leczenia nerkozastępczego w Polsce, apeluje do decydentów zdrowia publicznego o niezbędną dyskusję na temat zwiększenia roli pielęgniarki w opiece nad pacjentem dializowanym. Wzmocnienie kompetencji pielęgniarki w stacji dializ i jej samodzielności zawodowej to jedna z propozycji odpowiedzi na wyzwania, z jakimi mierzą się dziś ośrodki dializ w Polsce.
Eksperci alarmują, że z każdym kolejnym rokiem w polskim systemie ochrony zdrowia będzie ubywać pielęgniarek. Obecnie pacjentami opiekuje się 216 tys. pielęgniarek. Do 2039 roku zabraknie ich ponad ćwierć miliona (przewidywania mówią, że wraz ze wzrostem zapotrzebowania na usługi medyczne, starzejącym się społeczeństwem i zmniejszającą się liczbą Polaków w kraju powinno pracować 461 tys. pielęgniarek, ale prognozowana ich liczba w systemie będzie wynosić wówczas zaledwie 199 tys.).[1]
W polskich ośrodkach nefrologiczno-transplantacyjnych, w tym w stacjach dializ, pracuje około 4300 pielęgniarek nefrologicznych.
– Nasz zespół pielęgniarski liczy łącznie ponad 750 osób. Na co dzień mierzymy się z wyzwaniem, jakim jest układanie grafików w ośrodkach dializ. Widzimy, że w całym kraju po prostu brakuje pielęgniarek w systemie. To dobrze wyszkolony, doświadczony i zaangażowany personel, który każdego dnia opiekuje się pacjentem z bardzo poważną chorobą przewlekłą. Dla naszych pacjentów współuczestniczenie pielęgniarki w terapii ratującej życie, a takim zabiegiem są dializy, jest nie do przecenienia. Dlatego mocno wspieramy nasze zespoły, kładąc nacisk na nieustanny rozwój i pogłębianie wiedzy oraz organizację pracy zgodnie z autorskim systemem organizacji jakości leczenia. Pielęgniarki i pielęgniarze to kompetentni pracownicy, świetnie realizują zadania wynikające z potrzeb pacjentów dializowanych. Pielęgniarstwo to nie jest już tylko „pomaganie” lekarzowi i czynności pielęgnacyjne dla pacjenta, to aktywne uczestnictwo w procesie terapeutycznym chorego, szczególnie leczonego nerkozastępczo. Dializy są zabiegiem leczniczym wysoce specjalistycznym wykonywanym głównie przez pielęgniarki – mówi Gabriela Magrian-Greener, dyrektor ds. pielęgniarstwa DaVita Polska.
Rozwój poprzez dostosowanie roli pielęgniarki
Pielęgniarki w Polsce, mimo wysokich kompetencji zawodowych w obszarze nefrologii i dializoterapii, nie mogą samodzielnie wykonywać zabiegów hemodializy (i innych zabiegów leczniczych w obrębie dializy). W ramach swoich obowiązków odpowiadają za prawidłowy i bezpieczny przebieg zabiegu dializoterapii, bazując na standardach postępowania medycznego.
Niedobory kadrowe pielęgniarek (i lekarzy) stanowią jedną z głównych bolączek w leczeniu pacjentów z przewlekłą chorobą nerek.Zwracali na to uwagę podczas marcowego posiedzenia Parlamentarnego Zespołu ds. Nefrologii przedstawiciele NEFRON-u, Sekcji Nefrologicznej Izby Gospodarczej Medycyna Polska, która skupia 65 proc. ośrodków dializ w Polsce. Według przeprowadzonego przez NEFRON badania dostępność pielęgniarek dializacyjnych stanowi problem aż w 60 proc. stacji dializ (z wszystkich 260 ośrodków dializ działających w Polsce). Jednocześnie aż dwie trzecie badanych ośrodków odnotowało przechodzenie pielęgniarek do innej stacji dializ.[2]
– Usprawnienia w systemie opieki na rzecz pacjentów chorych na nerki powinny objąć również organizację pracy w stacjach dializ, gdyż liczba wykwalifikowanych pielęgniarek, jak i lekarzy nefrologów, jest niewystarczająca. Jeśli spojrzymy na przewidywania demograficzne, zrozumiemy, że teraz jest najlepszy czas na to, by wprowadzić zmiany i wzmocnić kompetencje pielęgniarki dializacyjnej. Pozwoli to bardziej optymalnie planować czas pracy i obowiązki w zespołach lekarsko-pielęgniarskich tak, by opieka nad pacjentem była bezpieczna i jakościowa dla pacjenta i komfortowa dla samego personelu – dodaje Gabriela Magrian-Greener.
Wsparcie dla pielęgniarek
W ciągu dekady przybyło w naszym kraju niemal 2 miliony osób w grupie wiekowej 60–65+ (w 2010 roku seniorów było 6,45 mln, w 2021 roku – 8,53 mln)[3]. To oznacza, że przeszło co piąty mieszkaniec Polski ma ponad 60 lat.Według szacunków GUS w 2030 roku liczba dorosłych Polaków w wieku 60–65+ wyniesie 10,8 mln. Osoby te będą stanowiły aż niemal jedną trzecią ogółu ludności Polski.
Seniorzy powyżej 65. roku życia stanowią ponad 60 proc. pacjentów rozpoczynających dializy[4].
Znając powyższe przewidywania, liczba łóżek dializacyjnych będzie rosnąć. Wraz z nią zapotrzebowanie na personel w stacjach dializ (nefrologów i pielęgniarki), także na personel wspierający – techników dializacyjnych i tak potrzebnych asystentów dializacyjnych. Rozszerzenie zakresu zawodów medycznych dopuszczonych do realizacji usług dializoterapii właśnie o asystenta dializacyjnego (asystenta pielęgniarki pracującego pod jej nadzorem merytorycznym) to kolejne rozwiązanie, które pozwoli poprawić jakość organizacji pracy w ośrodkach dializ i wpłynie bezpośrednio na jakość leczenia.
Przewlekła choroba nerek (PChN)
Światowe badania wskazują, że przewlekła choroba nerek (PChN) dotyka średnio 10–11 proc. ludzi na świecie. Na całym świecie z przewlekłą chorobą nerek żyje prawie 850 mln ludzi[5], a do 2040 roku PChN będzie piątą najczęstszą przyczyną zgonów na świecie[6].
W Polsce odsetek ten sięga 11 proc. i z każdym rokiem – wraz ze starzejącym się społeczeństwem i jednoczesnym zmniejszaniem się populacji Polaków – rośnie. Choroby nerek są drugim, po nadciśnieniu tętniczym, najczęstszym przewlekłym schorzeniem dotykającym dorosłych Polaków. Szacuje się, że w Polsce może chorować na PChN 4,7 mln osób[7], lecz większość nie została zdiagnozowana. PChN ma poważne konsekwencje zdrowotne, w niekorzystnym przebiegu włącznie z niewydolnością nerek, która wymaga leczenia ratującego życie: dializ lub przeszczepienia nerki. W Polsce dializowanych jest regularnie ponad 20 tys. osób[8].
PChNijmy nefrologię do przodu
W Polsce organizacja leczenia przewlekłej choroby nerek wymaga pilnej zmiany, aby poprawić wyniki leczenia pacjentów i ich jakość życia. Dlatego DaVita Polska, w ramach kampanii edukacyjno-informacyjnej pod hasłem „PChNijmy nefrologię do przodu”, apeluje o wprowadzenie potrzebnych zmian w leczeniu osób w zaawansowanych stadiach PChN.
Chodzi przede wszystkim o koordynację leczenia przewlekłej choroby nerek w późnym stadium, propozycje systemowych rozwiązań na brak wystarczających zasobów kadry medycznej (nefrologów i pielęgniarek nefrologicznych), usprawnienie przygotowania chorych do transplantacji nerki oraz poprawę wytwarzania dostępu naczyniowego do dializ.
***
[1] „Analizy kadrowe pielęgniarek”, Ogólnopolski Związek Zawodowy Pielęgniarek i Położnych, Raport końcowy, marzec 2025 – https://ozzpip.pl/wp-content/uploads/2025/04/Analizy_kadrowe_pielegniarek_raport_koncowy_2025_03_31.pdf
[2] „Funkcjonowanie stacji dializ w Polsce z perspektywy kadry zarządzającej”, NEFRON, Badanie online, wrzesień 2024 – styczeń 2025
[3] Dorosłych Polaków jest 30,9 mln (dane za 2021 rok); tabl. 20, str. 161, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-demograficzny-2022,3,16.html?fbclid=IwAR2ii1aT6IViq5XW-s4LCmimS78AHvI1fR6pyUyyp5x64-kckmH-Dmh5J1A
[4] „Szkodliwa polipragmazja u dializowanej pacjentki”, dr n. med. Marta Serwańska-Świętek, dr hab. n. med. Szymon Brzósko, „Stany Nagłe po Dyplomie”, 4/2023, https://podyplomie.pl/stanynaglepodyplomie/39492,szkodliwa-polipragmazja-u-dializowanej-pacjentki?srsltid=AfmBOorY_ObNJ5gNsIT_PffhM7RLYh50rW90380x5IWAXWUNAGsls5S0
[5] Jager K.J., et al. A single number for advocacy and communication-worldwide more than 850 million individuals have kidney diseases. Nephrol Dial Transplant. 2019;34(11):1803-1805
[6] Foreman K.J. et al. Forecasting life expectancy, years of life lost, and all-cause and cause-specific mortality for 250 causes of death: reference and alternative scenarios for 2016-40 for 195 countries and territories. Lancet. 2018; 392(10159):2052-90
[7] „Prof. Gellert: 4,7 mln Polaków choruje przewlekle na nerki. Większość nie wie o tym”, pulsmedycyny.pl, 09.03.2022, https://pulsmedycyny.pl/prof-gellert-47-mln-polakow-choruje-przewlekle-na-nerki-wiekszosc-nie-wie-o-tym-1143718
[8] „Aktualny stan leczenie nerkozastępczego w Polsce – 2023”, „Nefrologia i dializoterapia polska”, 2024, 28, Numer 1, str. 4, Ryc. 1a