Pacjenci dializowani należą do grupy najwyższego ryzyka powikłań infekcyjnych, dlatego szczepienie przeciw grypie powinno stanowić podstawowy element ich profilaktyki. O znaczeniu współpracy całego zespołu w zachęcaniu pacjentów do szczepień oraz o korzyściach wynikających z organizowania szczepień bezpośrednio w stacji dializ opowiada dr n. med. Marta Serwańska-Świętek, nefrolog i transplantolog kliniczny, zastępca dyrektora medycznego DaVita Polska.
Dr n. med. Marta Serwańska-Świętek – Od 20 lat zajmuje się leczeniem pacjentów z chorobami nerek, wdrażaniem zasad postępowania nefroprotekcyjnego oraz przygotowaniem chorych do transplantacji nerki – zarówno od dawców zmarłych, jak i żywych. Prowadzi kwalifikacje do terapii nerkozastępczej, w tym hemodializy i dializy otrzewnowej. W sieci stacji dializ DaVita Polska wspiera zespoły lekarskie w zapewnianiu najwyższych standardów leczenia i bezpieczeństwa pacjentów
Dlaczego pacjenci dializowani są szczególnie narażeni na grypę?
Marta Serwańska-Świętek: Pacjenci dializowani należą do grupy najwyższego ryzyka powikłań infekcyjnych. Przewlekła choroba nerek wiąże się z dysfunkcją immunologiczną, a współistniejące schorzenia – takie jak cukrzyca, niewydolność serca czy przewlekłe choroby płuc – mogą zwiększać ryzyko ciężkiego przebiegu grypy. Infekcja wirusem grypy w tej grupie pacjentów często skutkuje zapaleniem płuc, zaostrzeniem przebiegu chorób przewlekłych, a nawet nagłym zgonem. Pacjenci trzy razy w tygodniu jeżdżą do stacji dializ, często transportem zbiorowym, co oznacza bliski kontakt z innymi osobami w jednym pojeździe – to dodatkowe ryzyko transmisji. Badania populacyjne potwierdzają, że szczepieni pacjenci dializowani mają niższe ryzyko hospitalizacji i zgonu. Dlatego szczepienie nie jest tu opcją, lecz podstawowym elementem profilaktyki.
Jakie są dowody naukowe na skuteczność szczepień u pacjentów dializowanych?
Choć odpowiedź immunologiczna pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek jest osłabiona, szczepienia przynoszą im wymierne korzyści kliniczne. Badania kohortowe wykazały, że zaszczepieni pacjenci dializowani rzadziej trafiali do szpitala, na oddziały intensywnej terapii i mieli niższe wskaźniki śmiertelności. W badaniach z grupą dializy otrzewnowej wykazano redukcję hospitalizacji infekcyjnych o około 15 proc. Przeglądy systematyczne podkreślają, że nawet jeśli skuteczność immunologiczna bywa mniejsza niż w populacji ogólnej, efekt kliniczny w tej grupie jest istotny. Ostatecznie oznacza to dla pacjentów mniej powikłań, mniej przerwanych terapii i lepsze rokowanie.
Jakie znaczenie ma organizacja szczepień bezpośrednio w stacji dializ?
Największą barierą dla pacjentów jest dostępność do szczepień – trudności w organizacji dodatkowych wizyt lekarskich czy szczepień w przychodniach. Dlatego wprowadziliśmy pilotaż, w którym szczepionki zostały zakupione centralnie i dostarczone do stacji dializ. Dzięki temu pacjenci mogli być szczepieni tuż po dializie, w miejscu, które znają i któremu ufają. Rezultat był bardzo wyraźny – wyszczepialność pacjentów wzrosła z około 20 do ponad 70 proc. w ośrodkach objętych projektem. Takie rozwiązanie daje wielowymiarowe korzyści: wygodę dla pacjenta, prostą kwalifikację do szczepienia wykonaną przez zespół, który zna jego stan kliniczny, oraz łatwiejsze monitorowanie bezpieczeństwa. To model, który w przyszłości warto rozważyć jako standard we wszystkich stacjach dializ.
Jak personel może skutecznie zachęcać pacjentów do szczepień?
Najważniejsze są bezpośrednie rozmowy oparte na zaufaniu. Warto posługiwać się faktami, np. danymi, że szczepieni pacjenci dializowani mają niższą śmiertelność i mniej hospitalizacji. Istotne jest też dawanie przykładu: jeśli zespół stacji konsekwentnie się szczepi, pacjenci chętniej podejmują tę samą decyzję. Wspólne kampanie informacyjne w poczekalniach i rozmowy przy stanowisku dializ uzupełniają przekaz o wadze szczepień. Największe znaczenie ma jednak spójność – gdy wszyscy pracownicy mówią jednym głosem, przekonująco i z empatią.
Dlaczego personel stacji dializ również powinien się szczepić?
Personel jest codziennie w bliskim kontakcie z pacjentami i stanowi ważny wektor transmisji zakażeń. Nawet łagodny przebieg grypy u pracownika może być źródłem poważnych konsekwencji dla pacjentów. Systematyczne przeglądy wskazują, że szczepienia personelu zmniejszają częstość infekcji grypopodobnych wśród pacjentów. Wysoki odsetek zaszczepionych pracowników buduje także atmosferę bezpieczeństwa i zaufania – pokazujemy, że my sami traktujemy szczepienia poważnie. To element profesjonalizmu i etycznej odpowiedzialności, bez których nowoczesna nefrologia nie może się obyć.
Jakie korzyści odnoszą sami pracownicy medyczni?
Korzyści dla personelu są również oczywiste. Szczepienie zmniejsza ryzyko zachorowania, absencji i hospitalizacji. W stacjach dializ, gdzie trudno zorganizować zastępstwa, ciągłość pracy ma kluczowe znaczenie – każda nieobecność powoduje przeciążenie zespołu. Badania z systemu opieki domowej pokazały, że w placówkach z wyższą wyszczepialnością personelu było o ponad 11 proc. mniej hospitalizacji pacjentów z powodu infekcji układu oddechowego. To dowód, że zaszczepiony pracownik chroni nie tylko siebie, lecz pośrednio także swoich pacjentów. W ten sposób szczepienie staje się elementem bezpieczeństwa epidemiologicznego całej społeczności dializacyjnej.
Jakie przesłanie chciałaby Pani przekazać całej społeczności dializacyjnej?
Szczepienie przeciw grypie to prosty i skuteczny sposób, by ograniczyć ryzyko poważnych powikłań w jednej z najbardziej narażonych populacji medycznych. Dla pacjentów oznacza mniej hospitalizacji i większą stabilność terapii. Dla personelu – mniej zachorowań i możliwość zapewnienia ciągłości opieki. Pilotaż szczepień na grypę w ośrodkach dializ DaVita pokazał, że dobrze zorganizowany proces może diametralnie poprawić wyniki – z 20 do 70 proc. zaszczepionych w krótkim czasie. Szczepmy się, bo chronimy siebie nawzajem, zaufajmy tej biologicznej „tarczy”, jaką daje szczepienie przeciw grypie.
Dziękuję za rozmowę.
Rozmawiała: Agnieszka Madej, Konsultant PR