Badanie ogólne moczu polega na ocenie fizycznych i biochemicznych cech moczu oraz stwierdzeniu obecności w moczu komórek, wałeczków i kryształów.

Jest to jedno z podstawowych badań potrzebnych do rozpoznawania chorób układu moczowego, ale nie tylko. Wykonuje się je również w przypadku chorób takich jak: cukrzyca, otyłość, nadciśnienie tętnicze oraz przesiewowo, np. w ciąży. Do badania wystarczy oddać 50-100 ml moczu.

Aby wynik badania ogólnego moczu był miarodajny, należy pobrać próbkę z zachowaniem kilku zasad:

1. Mocz należy pobrać w trakcie pierwszej, porannej mikcji, po 8-godzinnym powstrzymywaniu się od przyjmowania płynów, by zapobiec rozcieńczeniu składników osadu moczu.

2. Pojemnik, do którego pobiera się próbkę, powinien być przeznaczony do tego celu - kupiony w aptece lub otrzymany w punkcie diagnostycznym/ gabinecie zabiegowym.

3. Przed oddaniem moczu należy dokładnie umyć mydłem okolicę ujścia cewki moczowej i jeśli zechcesz ją osuszy, trzeba do tego użyć świeżego ręcznika.

4. Próbkę należy pobrać z tzw. środkowego strumienia moczu - początkowa porcja moczu trafia do toalety, kolejna do pojemnika i końcowa ponownie do toalety. Takie postępowanie ma na celu wypłukanie bakterii gromadzących się w  końcowym odcinku cewki moczowej.

5. U kobiet w trakcie miesiączki nie powinno się wykonywać badania ogólnego moczu, a jeśli jest to konieczne, można przed pobraniem próbki do badania założyć tampon.  Podobnie można postępować w przypadku kobiet w ciąży, aby wyeliminować zanieczyszczenie próbki moczu wydzieliną z dróg rodnych.

6. Próbkę moczu należy ocenić najlepiej w ciągu 2 godzin od pobrania. Jeżeli nie jest możliwe szybkie dostarczenie próbki do laboratorium, można ją przez kilka godzin przechowywać w lodówce.

Parametry podlegające ocenie podczas analizy moczu

Odczyn (pH) - prawidłowy mocz ma odczyn kwaśny (pH<7). Zasadowy odczyn moczu może występować w przewlekłych zakażeniach układu moczowego wywołanych niektórymi bakteriami, w zaburzeniach czynności cewek nerkowych czy w przypadku stosowania diety wegetariańskiej.

Barwa - mocz zdrowej osoby ma barwę żółtą i jest przejrzysty. Jeśli wygląda inaczej należy poszukiwać źródła takiego stanu , np. zakażenia układu moczowego (mocz mętny), przyczyny krwiomoczu (mocz czerwony) i innych.

Ciężar właściwy - w próbce moczu pobranej z porannej mikcji, z zachowaniem 8-godzinnego powstrzymywania się od przyjmowania płynów powinien zawierać się w przedziale 1020- 1030 g/l. Zarówno zmniejszenie, jak i zwiększenie ciężaru właściwego moczu wymagają oceny lekarskiej i przeanalizowania ich przyczyn.

Białko - nie występuje w prawidłowym moczu. Jeżeli jest obecne, wymagana jest rozszerzona diagnostyka mająca na celu m.in. ustalenie dobowego wydalania białka z moczem oraz przyczynę takiego stanu.

Cukier (glukoza) - nie występuje w prawidłowym moczu. Jego obecność nakazuje diagnostykę w kierunku cukrzycy, zwłaszcza u kobiet w ciąży. Naturalnym stanem jest występowanie glukozy w moczu u kobiet w 2. i 3. trymestrze ciąży.

Barwniki żółciowe - nie występują w prawidłowym moczu. Ich obecność w moczu wynika z chorób wątroby i dróg żółciowych.

Ciała ketonowe - nie występują w prawidłowym moczu. Ich obecność w moczu może wynikać z głodzenia, nadmiernego wysiłku fizycznego lub nieprawidłowego wyrównania cukrzycy.

Erytrocyty - mocz zdrowego człowieka może zawierać niewielką liczbę erytrocytów: 1-2 w polu widzenia. Obecność większej ich liczby zawsze wymaga diagnostyki w kierunku przyczyn nefrologicznych i urologicznych. Może być też wynikiem zanieczyszczenia krwią z narządu rodnego, przewodu pokarmowego lub skóry.

Leukocyty - wynik prawidłowy to obecność leukocytów w liczbie 3-5 w polu widzenia. Zwiększenie ich liczebności występuje m.in. w zakażeniu układu moczowego, zapaleniu gruczołu krokowego u mężczyzny, w przypadku nieprawidłowego pobrania próbki moczu, (gdy dochodzi do jej zanieczyszczenia).

Wałeczki - w prawidłowym moczu mogą być obecne jedynie wałeczki szkliste (hialinowe). Obecność wałeczków innego typu zwykle wskazuje na chorobę nerek. Mogą się one pojawić z powodu gorączki lub po ciężkim wysiłku fizycznym u osoby mającej zdrowe nerki.

Kryształy - mogą występować u osób zdrowych. U osób z kamicą moczową mogą wskazywać na rodzaj substancji, z których zbudowane są złogi.

Bakterie - ich obecność może świadczyć o zakażeniu układu moczowego, być wynikiem zanieczyszczenia próbki moczu lub świadczyć o namnożeniu bakterii w próbce moczu po jej pobraniu. Obecność bakterii musi  być analizowana łącznie z innymi parametrami badania ogólnego moczu. Może wymagać rozszerzenia diagnostyki o posiew moczu.

W przypadku nieprawidłowego wyniku badania ogólnego moczu w jakimkolwiek zakresie, zawsze konieczna jest jego ocena przez lekarza.